Kategoria: Białoruś

Równo 100 lat temu, w lutym 1921 r. władze odrodzonej Polski utworzyły województwo poleskie. Na jego stolicę wybrano Pińsk i gdyby nie jedno pechowe wydarzenie, miasto to zapewne pełniłoby swą zaszczytną funkcję do końca II niepodległości – o czym warto pamiętać w tygodniu, w którym przypada 11 listopada.

Ciekawostka nr 1. Jeśli wziąć do ręki jakikolwiek rodzimy atlas historyczny, powinna znaleźć się nim mapa ukazująca Rzeczpospolitą Obojga Narodów u szczytu potęgi terytorialnej, czyli – bez wdawania się w szczegóły – na przełomie 2. i 3. dekady XVII wieku. I wnet okaże się, że geometryczny tego wielkiego państwa przypadał w okolicach Pińska właśnie. Miasta, które nie tylko że nie znajduje się pośrodku współczesnej Polski, ale w ogóle do niej nie należy. To nie jest resentyment – to przyczynek do rozważań, jak niewiele w sensie terytorialnym dzisiejsza Rzeczpospolita ma wspólnego ze swoją pierwszą inkarnacją, zarówno na wschodzie, skąd się wyniosła, jak i na zachodzie – dokąd przybyła.

Ciekawostka nr 2.  Ze względu na swoje centralne położenie, leżący u ujścia Piny do Prypeci Pińsk wydawał się naturalnym kandydatem na stolicę województwa poleskiego, a nawet w pewnym sensie, ze swoim bagienno-błotnym  entourage – jego kwintesencją. Pech chciał, że jeszcze w tym samym, 1921 roku, w sierpniu, ogromny pożar strawił ok. 1/3 substancji miasta. Pińsk stał się niezdatny, by pełnić wyznaczoną mu rolę i w efekcie stolicę województwa przeniesiono do Brześcia. I o ile na zmianie tej skorzystała np. społeczność pobliskiego Kobrynia, o tyle mieszkańcy spod  Dawidgródka musieli w sprawach urzędować przemierzać województwo w całej jego długości.

Ciekawostka nr 3. W marcu 1932 w domu przy ul. Błotnej 43 na świat przyszedł Ryszard Kapuściński, jeden z najwybitniejszych i najbardziej rozpoznawalnych w świecie polskich twórców literackiego reportażu, od tytułu jednej z książek nazywany cesarzem tegoż gatunku. Swoje wspomnienia związane z poleską mikroojczyzną – w tym z wkroczeniem Sowietów w roku 1939 – zawarł w pierwszej części bardzo sprawnie, choć nieco powierzchownie napisanego Imperium. Odwrotnie niż Stanisław Lem, wygnaniec ze Lwowa, który za żadne skarby nie chciał odwiedzić rodzinnego miasta (twierdził, że przynależy ono zamkniętej na głucho przeszłości), Kapuściński do Pińska wracał.

CDN

4 listopada zakończył się pierwszy etap odbudowy tzw. Starego Zamku w Grodnie – budowli, której dzieje sięgają wielkiego księcia Witolda, a nawet czasów jeszcze wcześniejszych. Rezultat nie wszystkim przypadł do gustu.

Stary Zamek w Grodnie nie odegrał tak znaczącej roli, co Zamek Nowy – miejsce ostatniego sejmu Rzeczpospolitej oraz zatwierdzenia II rozbioru. Z kolei legenda, jakoby żywota dokonał tu Stefan Batory, nie znajduje jednoznacznego potwierdzenia w źródłach. Niektórzy historycy uważają, że śmieć dosięgła króla w tzw. Batorówce (ob. ul. K. Marksa 1).

Mimo to stara grodzieńska warownia nie zawsze stała na uboczu historii. Za panowania Jana III Sobieskiego (1674-1696) w jej murach odbyły się trzy sesje sejmu walnego, czyli ogólnokrajowego. Ale nie to jest chyba najważniejsze, tym bardziej, że dwa z nich zostały zerwane, jeden jeszcze przed wyborem marszałka – więc nie bardzo jest się czym chwalić.

Tym, co bardziej może, niż wydarzenia dziejowe, podniosłoby wartość architektoniczno-estetyczną zamku jest – tym razem jak najbardziej historyczna – pamięć obiektu utrwalona na dawnych, XVII- i XVIII-wiecznych ilustracjach ukazujących go w pełnej krasie, nadszarpniętej dopiero adaptacją budowli na rosyjskie koszary.

I tu właśnie zaczyna się problem, ponieważ zdaniem części środowiska naukowego, rekonstrukcja, zrealizowana wg. projektu Uładzimira Baczkowa, do udanych nie należy. Jak powiedział historyk, dr Andrej Czerniakiewicz, odtworzony fragment przypomina „zamek z bajki, stworzony dzięki wyobraźni współczesnych architektów”.

Jednym z  koronnych argumentów przeciwko projektowi ma być niewłaściwa forma hełmu nad bramą wjazdową. Ale jeśli porównać jej obecny kształt z pierwowzorem z ryciny T. Makowskiego z roku 1600 – trudno doszukać się większych różnic. Kamień obrazy stanowi również propozycja budowy nieoryginalnego pomieszczenia gospodarczego.

A teraz przypowieść… na czasie. Komu wydaje się, że słuchając najlepszych nawet uczestników Konkursu Chopinowskiego, obcuje z prawdziwą XI-wieczną muzyką, ten jest w błędzie. Z jednego prostego powodu: Chopin prezentował swe utwory na zupełnie inaczej od dzisiejszych Steinwayów, bardziej „klawesynowo”, brzmiących fortepianach Pleyela.

Może zatem nie należy się zżymać, że Zamek Zamkowi nieidentyczny… I z pogodną rezygnacją przyjąć do wiadomości, że nie podobna dwa razy wejść do tej samej rzeki…

DSK

Gdyby narysować kontur współczesnej Białorusi, większość Polaków nie miałaby problemu z przypisaniem go do państwa. Jeśliby naszkicować granice BSRS w okresie od jesieni 1939 do lata 1941, zapewne z miejsca poprawnej odpowiedzi udzieliliby mieszkańcy Podlasia. Mieszkańcy innych regionów Polski niezainteresowani historią mogliby niedowierzać, że Białoruś na zachodzie zaokrągliła się o Białostocczyznę. Jednak zważywszy identyczność granic na innych odcinkach, prawdopodobnie również rozpoznaliby państwo jako takie.

Ale gdyby pokazać rodakom – znowuż: nierozmiłowanym w lokalnych dziejach – bezkontekstowy kontur tegoż kraju w kształcie wymarzonym przez rząd efemerycznej Białoruskiej Republiki Ludowej w roku 1918 – zaczęłyby się schody (zob. ilustracja)

Postulowany zasięg terytorialny Ruthenii Alby nie przypomina niczego, co znane jest z historii, nawet Wielkiego Księstwa Litewskiego – chyba że na południu, gdzie naturalną granicę stanowią bagna Prypeci. Ale już na przykład wżer w arcypolskie Podlasie nie opiera się o granicę między WKL a Koroną – obowiązującą notabene tylko do Unii Lubelskiej, a więcej do roku 1569. Jaka zatem jest podstawa owej, z polskiego punktu widzenia kluczowej, demarkacji?

Jeśli dobrze przypatrzeć się mapie, widać że oprócz granic państwowych – najgrubiej rysowanych – takim samym zresztą systemem kresek i kropek, co dzisiaj – widzimy również obwiedzione czerwienią, ale nieco cieńsze, linie demarkacyjne, jak gdyby drugiej kategorii. To granice dawnych rosyjskich (generał)guberni: wileńskiej, mińskiej, mohylewskiej, etc. Widać na przykład, że Białoruscy niepodległościowcy roku 1918 życzyli sobie przyznania guberni witebskiej, ale bez Rzeczycy, zdominowanej przez ludność łotewską, polską i rosyjską, ale niekoniecznie litewsko-białoruską.

Z dzisiejszego punktu widzenia szokować może żądanie Wilna i Smoleńska. Co do pierwszego pamiętać należy, że ówczesna pamięć i poczucie łączności z dawnym WKL było bardziej dosłowne niż dzisiaj. Nie wyobrażano sobie nowego – starego państwa bez historycznej stolicy. Smoleńsk? Jest i dla tego miasta historyczne uzasadnienie. Zdobył je Witold w roku 1404, utracił Zygmunt stary w 1514, odzyskał Zygmunt III w 1611, a na dobre przegrał Jan II Kazimierz w 1654, co daje w sumie 153 lata przynależności do WKL.

Z minimalnym oburzeniem można and Wisłą potraktować białoruskie roszczenia do Dyneburga w Łatgalii – krainy stanowiącej wspólną własność Korony i Litwy. Uprzejmość nakazywałaby zapytać stronę polską, czy zgadza się na rezygnację ze swoich udziałów w tej ziemi.

DSK